مقدمه

از جمله مهم ترین مواهب که در زندگی بشر از ارزش بسزایی برخوردار است نور می باشد که یکی از ملزومات اصلی برای درک و تجربه کردن محیط و همچنین وسیله ایی برای شناخت رنگ، فضا و حجم است. معماری از جمله علوم و هنر هایی است که به جایگاه نور در آن توجه ویژه ایی شده است. در هنر معماری داخلی یکی از اجزایی است که در کنار عناصر و مفاهیم دیگر از قبیل ساختار، نظم فضایی، مصالح، رنگ و غیره … مطرح می شود و در طراحی داخلی باید همچون یک عنصر مجزا نقش خود را ایفا کند.

نورپردازي محل زندگی

ضرورت صرفه جویی در مصرف انرژي و نیازهاي متفاوت در جوامع امروزي، ایجاب می کند تا نگاهی ویژه نسبت به نورپردازي در فضاي درونی داشته باشیم. در اتاق هاي منزل بین نور طبیعی و نور مصنوعی همواره مبادله اي وجود  دارد. این  تغییر  و  پویایی  در  طول مدت  روز  و  شب مشهود  و  آشکار  است  .به همین  دلیل، ترکیب  عواملی مانند ابعاد وجزییات معماري، اندازه، نوع و تعداد  پنجره ها، همین طور موقعیت و  جهت خانه در فضاي خارجی، هنگام طلوع آفتاب و زمان غروب آن، همچنین هدف هایی که در هنگام استفاده از یک فضا مورد نظر است، همه بایستی در نورپردازي تک تک اتاق هاي منزل مورد توجه و بررسی قرارگیرد .در نهایت، توجه به تاثیر نور خورشید و استفاده از نور مصنوعی در اتاق از اهمیت ویژه اي برخوردار است.

هنگامی که به طراحی نور و روشنایی در یک مکان و فضایی در یک مکان و فضاي خاص می اندیشید به نکات زیر توجه داشته باشید:

فعالیت ها: در اتاق مورد نظرتان چه کار هایی انجام خواهد شد و این کار ها عمدتا در چه بخش هایی از اتاق صورت می گیرند؟

نقاط قوت: چه ویژگی هایی در اتاق باید مورد تاکید قرار بگیرند؟

نقاط ضعف:چه ویژگی هایی باید پنهان شود؟

محیط: چه فضا هایی خواسته شدهاست؟ فضای نمایشی یا آرامش بخش؟ تجاری یا شاد و درخشان؟ این انتخاب تراکم و چیدمان منابع نوری را در اتاق مشخص می کند.

تعادل: آیا کل اتاق باید نور داشته باشد یا مجموعه ایی از نور ها و سایه ها مورد نیاز است؟ اگر گزینه ی دوم باید مجموعه ی نور وسایه ها در تعادل بایکدیگر باشند.

انعطاف پذیری: برای تطبیق فعالیت های مختلف در اتاق اطمینان حاصل کنید که سطح کلی نوردهی کافی و از منابع نوری غیر ثابت استفاده کنید تا در صورت نیاز امکان جا به جایی آن ها وجود داشته باشد.

اصول و نکات نورپردازی در محیط زندگی

نور اتاق پذیرایی: هدف از بودن در اتاق پذیرایی یا نشیمن آرامش و معاشرت است .پس از نور زیاد که چشم را ناراحت کرده و مانع استراحت و آرامش شما می شود، خودداري کنید .از نور گرم که درصد زرد آن از آبی بیشتر است، استفاده کنید .براي مطالعه راحت تر به یک چراغ  کار نزدیک محل نشستن نیاز دارید .با یک چراغ رومیزي روبروي کاناپه یا مبل راحتی نور کافی خواهید داشت .چراغ هاي داراي سایه هاي مات، نور را به پایین منعکس و ایجاد تناقض می کنند در حالیکه سایه هاي نیمه شفاف نور را ملایم تر انعکاس می دهند .از لامپ هاي قوي پرنور براي نشان دادن اشیاء خاص مانند تابلوي نقاشی یا تاقچه ي مملو از اشیاء زیبا و با ارزش کمک بگیرید .خیلی راحت نور مستقیم یک نورافکن یا دیوارکوب را روي شیئ اي که می خواهید مورد توجه قرار دهید بیندازید. مشعل یا نورافکن ها راهی براي جلب توجه یک مجسمه یا اثر هنري و معماري است .براي این کار می توانید یک چراغ تزیینی را در یک گوشه یا کنار دیوار طوري قرار دهید که نور آن به طرف بالا یا سقف باشد و به شیئ برخورد کند.

آشپزخانه: در آشپز خانه استفاده از نور طبیعی و منظره ی بیرون در اولویت است، ولی نور مصنوعی هم حتی در طول روز مهم و مفید است. ذکر این نکته حائز اهمیت است که تشعشع مستقیم خورشید، به دلیل ایجاد حرارت در آشپزخانه مطلوب نمی باشد. روشنایی آشپزخانه به سه بخش اصلی تقسیم می شود: -1نورپردازی کلی برای حرکت درون فضا و نظافت ٢- نورپردازی میز صبحانه به ترتیب توصیف شده در بخش نهارخوری؛ -3روشنایی سطوح کار، محل قرارگیری ظروف مورد نیاز و حاوی مواد غذایی و روشنایی اجاق پخت و پز. روشنایی منحصر به چراغ مرکزی سقفی برای آشپزخانه مناسب نیست. کابینت های دیواری و بدن فردی که به آشپزی مشغول است سایه های مزاحم و نامناسب را ایجاد می کنند. سیستمهای آشپزخانه این مسائل را حل و اغلب روشنایی مناسبی را در زیر کابینت های دیواری، روی اجاق و درون قفسه ها پیش بینی می کنند. هنگام کار در آشپزخانه چشم مرتبا به اطراف نگاه می کند و از این جهت کاهش کنتراست نوری در ایجاد حس آرامش موثر است. طبقات داخل کابینت های در شیشه ای را نیز می توان با استفاده از روش های گوناگون روشنایی بخشید. اما یکی از بهترین راه ها نصب چراغ های کوچك در زیر هر یك از طبقات و یا در مواقعی که طبقات شیشه ای هستند نصب یك لامپ در قسمت بالا و یا پایین کابینت است.

اتاق خواب بزرگسالان: شاید تشخیص این موضوع که آیا در اتاق خواب تان نورپردازی درست و اصولی وجود دارد یا نه در وهله اول کار چندان راحتی نباشد اما به راحتی از تبعات آن می توان به این مطلب پی برد. اگر صبح ها با سردرد از خواب بیدار می شوید وچشمهایتان می سوزد و هاله ای قرمزرنگ اطراف مردمك چشم هایتان دیده می شود یا اگر از همان اولین ساعات شروع روز عادت به بدخلقی و پرخاشگری دارید، همه و همه نشانگر جای خالی نورپردازی مناسب در اتاقتان است؛ چرا که نورپردازی خوب موجب می شود در خانه خود احساس آرامش و امنیت داشته باشید. راه حل تمامی این مشکلات ایجاد یك شمای انعطاف پذیر نوری است به نحوی که برای تمامی ساعات روز مناسب باشد و به اتاق های شما در هر لحظه از شبانه روز، حالتی خوشایند ببخشد. نورپردازی باید به گونه ای طراحی شده باشد که با فشاردادن یك کلید ساده، به راحتی بتوانید نور اتاق را زیاد یا کم کنید و مثلاً اتاق خود را از یك اتاق نورانی، به یك اتاق آرام با نوری رمانتیك که برای خوردن یك شام دونفره با همسرتان مناسب است، تبدیل کنید. اگرچه نور پردازی سقفی و عمومی برای اتاق خواب خوب است و نظافت اتاق را آسان می کند، نور اصلی و کاربردی بهتر است در ارتفاعات پایین تر و بصورت موضعی باشد. میز آرایش، کمدهای لباس، میز پاتختی و دیوار پشت تلویزیون به روشنایی نیاز دارند. در اتاق خواب می توان از چراغهای پایه دار،آباژور و چراغ برقی استفاده کرد. تأمین حداقل روشنایی لازم برای جهت یابی برای موقعی که فرد نیمه شب از تخت برخاسته ودر اتاق حرکت می کند ضروری است(5 تا 20 لوکس). این نور می تواند در ارتفاع بسیار پایین و حتی در نزدیکی سطح زمین یا بصورت غیر مستقیم و مخفی باشد تا اشعه مستقیم آن باعث خیرگی چشم در اتاق خواب تاریك نشود. منابع روشنایی قرار گرفته در ارتفاع پایین حالت استراحت و خواب را تداعی می کنند. شدت

اتاق خواب کودکان: مهمترین مسئله در اتاق بچه اجتناب از چراغ های متحرک پایه دار و در دسترس است. یکی از مسائل مهمی که در اتاق خواب کودک باید به آن توجه شود، وضعیت نور اتاق است. اتاق خواب کودک بهتر است در بخش جنوب شرقی خانه باشد. به این خاطر که انرژی زندگی بخش در هنگام طلوع آفتاب برای سلامتی کودک مفید است، در فنگ شویی آمده بهتر است اتاق کودک هشت ضلعی، با نور طبیعی و تهویه مناسب باشد و البته با فاصله بسیار نزدیکی به اتاق والدین. اگر اتاق به طور طبیعی تاریك است، چراغهای اتاق را بیشتر کنید. به طور کلی وضعیت نور اتاق خواب کودکان به لحاظ نیازهای خاص این سنین، توجه و حساسیت بیشتری نسبت به اتاق خواب بزرگسالان می طلبد. کودک نیز مانند فرد بزرگسال، باید نوری در اتاق خواب داشته باشد که هنگام روز انجام کارهایی از قبیل پوشیدن لباس و پیداکردن اشیا را به خوبی امکان پذیر کند، امکان تشخیص رنگ ها را به او بدهد و برای کارهایی همچون نقاشی و مطالعه و نوشتن تکالیف درسی، مقدار کافی و جهت مناسبی داشته باشد؛ مثلا جهت تابش نور – چه از پنجره و چه از چراغ مطالعه – نسبت به میز تحریر برای فارسی زبان ها که جهت خط نوشتاری آنها از راست به چپ است، باید از چپ به راست باشد. هنگام شب نیز باید آنقدر نور در اتاق باشد که کودک، هم بتواند خوب استراحت کند و هم در صورت نیاز به برخاستن از تختخواب در نیمه شب، توانایی تشخیص اشیای پیرامون خود را داشته باشد. مهم ترین نکته ای که در مورد نور مصنوعی اتاق کودک باید مورد توجه قرار بگیرد، ایمنی است.

حمام و سرویس های بهداشتی: نورپردازی در فضای حمام و دستشویی از اهمیت کمتری برخوردار است و به سادگی با نصب چراغ های سقفی قابل اجرا است. در حمام و دستشویی علاوه بر چراغ های سقفی که برای تأمین روشنایی محیط مورد استفاده قرار می گیرند نصب یك چراغ دیواری در بالای آینه نیز ضروری است اما توجه داشته باشید که برای این منظور از چراغ های فلوئورسنت استفاده نکنید زیرا نور این چراغ ها موجب تغییر برخی از رنگ ها شده و تصویر شما را با رنگ های غیرواقعی در آینه منعکس می کنند.

نورپردازی قسمت های دیگر خانه: نورپردازی قسمت های مختلف خانه، هال ورودی، راهروها و راه پله ها را نیز فراموش نکنید. این اماکن در هر خانه ای باید از نور فراوان برخوردار باشند به خصوص راه پله ها که در حفظ ایمنی و سلامتی خانواده و میهمانان اهمیت به سزایی دارد .در اینجا ایمنی مهم تر از زیبایی است و بهترین روش نورپردازی روشن کردن مسیر حرکت و سطح روی پلکان با چراغ هایی است که به دیوار نصب می شوند و نور را به طرف پایین می تابانند. استفاده از چراغ های دیواری کار تعویض لامپ را نیز ساده تر می کند.

اماکن غیر مسکونی:

• از آنجایی که عموماً بیشتر فعالیت های اداری در در طول روز انجام می گیرد روشنایی مصنوعی جنبه ی مکمل دارد.
• در ساختمانهای اداری که عرض ساختمان زیاد است، اغلب بخشهای مرکزی ساختمان از نور طبیعی مستقیم و کافی برخوردار نیستند؛ در بخشهای مرکزی ساختمان نور مصنوعی اولویت دارد در مکانهای کاری نزدیك به پنجره، چنانچه پنجره رو به جنوب، غرب یا شرق باشد، اجتناب از خیرگی چشم با استفاده از انواع وسائل شکست یا کاهش نور مستقیم اهمیت می یابد. اگر میزهای کار با توجه به نور طبیعی پنجره ها طراحی شوند، نور مصنوعی می تواند در نزدیکی پنجره نیز قرار گیرد تا تفاوت بین جهت تابش نور طبیعی و مصنوعی به حداقل برسد.
• محلهای تردد، ورود و خروج باید به صورت یکنواخت و کافی روشن شوند.
• نمای بیرونی ساختمانهای اداری به لحاظ نور پردازی مهم است. چراغها باید در رابطه با فرم معماری نما طراحی شوند. چنانچه نمای ساختمان در خیابانها و معابر عمومی قرار گیرد، بخش پائینی نما می تواند نور پردازی قویتری در مقایسه با قسمتهای بالایی نما (در مورد ساختمانهای مرتفع اداری) داشته باشد.
• چراغها باید به گونه ای قرار گیرند که نور مستقیم آنها در مخروط دید افرادی که پشت میز کار نشسته اند، قرار نگیرد.
• در سالنهای کنفرانس و گردهمایی تأمین روشنایی برای سطوح عمود برای بهتر دیدن چهره ها به اندازه ی روشن کردن میزها اهمیت دارد.
• روشنایی سطوح عمودی در محلهایی که بطور مداوم مراجع دارند نیز اهمیت دارد. در این فضاها بهتر است محیط اطراف محل مراجعه عموم بصورت متنوعی نور پردازی شود. نور پردازی باید به جهت یابی در فضا و تشخیص محلهای تردد و مراجعه اصلی کمك کند. محلهای گفتگو، انتظار و استراحت بهتر است به سبك فضاهای مسکونی نور پردازی شوند تا محیطی دوستانه و آرامش بخش بوجود آید.
• نور پردازی یك فضای اداری گذشته از کاربردهای علمی ابزار تبلیغ و نمایش چهره شرکت به عموم است.
• نورپردازی نمی تواند یکسره به مهندس برق محول شود. روشنایی مصنوعی به عنوان مکمل نور طبیعی، نقش مهم و موثری در طرح معماری ودر کیفیت کلی ساختمان دارد. با نور پردازی مناسب می توان زیبایی ساختمان راتا حد قابل توجهی افزایش داد. در هر حال معماری و روشنایی دو مقوله ی غیر قابل تفکیك و در رابطه ی مستقیم باهم هستند.
• رستوران ها شرط اصلی و بنیادین نورپردازی در هتل یا رستوران توجه به سلامت و اثربخش و مفید بودن آن است. رستوران در هتل باید طوری باشد که به سالن غذا خوری صفایی خاص و حالتی گرم و صمیمانه ببخشد و با زیبایی و جذابیّت جالب توجهی پذیرای میهمانان باشد. در تأمین روشنایی رستوران نکات ظریفتری نیز وجود دارد. مهمتر از همه این که هر نوری هنگام صرف غذا در رستوران هتل ، مطلوب و مناسب نیست. به طور مثال دادن نور سبز به سالن غذا خوری بسیار نامناسب است، زیرا ضمن این که غذاها را بدرنگ نشان می دهد، میل به غذا را نیز از بین می برد. بهتر است در رستوران هتل از نور غیر مستقیم استفاده شود. موضوع نور پردازی در رستوران برای سرویس غذا، یك امر فنی و تخصصی است.

تغییر فضا به کمک نور:

• براي آنکه  محیط  درونی  کوچک  تر به نظر برسد،  از  نورهاي  عمودتاب به  عنوان  منبع  اصلی  نور  اتاق  استفاده کنید و از نورانی کردن اطراف  اتاق بپرهیزید. این شگر باعث می شود که توجه و نگاه بیننده به جای معطوف شدن بر اطراف و جوانب، متوجه داخل و مرکز اتاق گردد. براي تکمیل این شگرد، آویزهاي سقفی در سطح پایین، همین طور لامپ هاي رومیزي و کف اتاقی را به کار ببرد.
• براي بلندتر به نظر رسیدن سقف می توان از چراغ هاي زمینی یا دیواری که نور آنها مستقیما به سقف می تابد استفاده کرد. نورهاي دیواري عمودتاب که رو به بالا کارگذاشته شده باشند براي این منظور مناسب اند. همچنین می توان  منبع  نور  را  در  پشت  گچبري  ها  یا  گوشه  هایی  در  سطوح  بالایی  دیوار  جاي  داد  تا  نور  به  دیوارهاي پیرامون بتابد.
• برخلاف مورد  قبلی، براي  کوتاه  تر  به  نظر  رسیدن  سقف  و  القاي  حالتی  دوستانه  تر، از  تاباندن  نور  به  سقف خودداري کنید و با استفاده از حباب یا آویزهایی که نور را به سقف نمی اندازند، روشنایی را از ناحیه ي سقف دور نگه دارید. این کار را می توان با کم کردن نور چراغ یا استفاده از آویز هایی که اجازه ی تابیدن نور به سقف را نمی دهند انجام داد. همچنین می توان نگاه و توجه را به اشیایی که در سطح پایین هستند جلب کرد. مثل تابلوهایی که پایین تر از حد معمول برروي دیوار قرار می گیرند، یا لوازمی جذاب وخوش رنگ که در سطح پایین قرار دارند. حتی  تاباندن  نور  از  بالا  به تصاویر  یا پرده  هایی  که  تا  کف  امتداد  می  یابند، راهکار  خوبی  است  زیرا  می  توان به وسیله ي تاباندن نور از بالا به سمت اشیا، یا به کار گرفتن چراغ هایی که روي سطح زمین قرار دارند، به نتیجه ي خوبی رسید.

طراحی سیستم های روشنایی داخلی:

طراحي، اجرا و به طور كلي مهندسي روشنايي در ساختمان ها براساس استانداردهاي شناخته شده و معتبر جهاني باتوجه به انواع تجهيزات موجود و مباحث مربوط به حفظ سلامت بينايي و مسايل فني از اهميت ويژه اي برخوردار است. تنوع كاربري ها و پيشرفت روز افزون در توليد تجهيزات جديد، استفاده از يك آيين نامه و دستورالعمل استاندارد با دسته بندي نسبتاً كاملي را الزام آور مي نمايد.

تعاریف و اصطلاحات:

1– ضريب انعكاس

نسبت انرژي موج منعكس شده از يك سطح به انرژي تابيده شده به آن سطح، ضريب انعكاس آن سطح ناميده ميشود. ضريب انعكاس براي سطوح مختلف سقف، ديوار و كف بصورت درصد و يا عددي بين 0 تا 1بيان ميشود.

میزان انعکاس نور در سطوح مختلف: